Μέλι

Κρυστάλλωση
Το μέλι έχει την τάση να κρυσταλλώνει.

Στην αρχή σχηματίζονται κρύσταλλοι στον πυθμένα και τα τοιχώματα του δοχείου. Διαρκώς προστίθενται νέοι κρύσταλλοι οι οποίοι δίνουν γενικά μια όχι ευχάριστη εικόνα στο μέλι. Η κρυστάλλωση επίσης το κάνει δύσχρηστο. Το κρυσταλλωμένο μέλι δεν χάνει τις ιδιότητές του. Με την κρυστάλλωση όμως δημιουργείται μια άνιση κατανομή της υγρασίας με αποτέλεσμα το μη κρυσταλλωμένο μέλι να έχει περισσότερη υγρασία (πάνω από 20-21%) και να οδηγεί σε έναρξη των ζυμώσεων.

Έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες για την πρόβλεψη του χρόνου έναρξης της κρυστάλλωσης. Πιο ικανοποιητική θεωρείται ο λόγος γλυκόζης/νερού. Συνήθως τα ανθόμελα κρυσταλλώνουν σε μερικές εβδομάδες, το πευκόμελο σε μερικούς μήνες ενώ υπάρχουν και αρκετά είδη, όπως το μέλι της ακακίας, που χρειάζεται χρόνια για να κρυσταλλώσει. Στην Ελλάδα ο καταναλωτής προτιμά το ρευστό μέλι. Για την προσωρινή αποφυγή κρυσταλλοποίησης χρησιμοποιούνται διάφοροι μέθοδοι όπως η λεπτοκρυσταλλοποίηση. Οι περισσότερες μέθοδοι ενδείκνυνται για πολύ μεγάλες ποσότητες καθώς χρειάζονται ακριβά μηχανήματα και χρησιμοποιούνται μόνο από εταιρείες. Άλλη μέθοδος είναι η ανάμιξη διαφόρων ειδών μελιού που κρυσταλλώνει γρήγορα με είδη που αργούν να κρυσταλλώσουν.

• Ελληνικό μέλι Π.Ο.Π.
- Το μοναδικό ελληνικό μέλι με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (Π.Ο.Π.) από το 1992 είναι το Μέλι Ελάτης Μαινάλου Βανίλια που παράγεται σε οριοθετημένη περιοχή του Μαινάλου Αρκαδίας, κυρίως στην περιοχή γύρω από την Αλωνίσταινα και τη Βυτίνα. Το σύμπλεγμα του όρους Μαίναλο κυριαρχείται από το δάσος της Κεφαλληνιακής ελάτης, ενώ υπάρχουν και διάφορα άλλα είδη τοπικής χλωρίδας. Το μέλι ελάτης "βανίλια" ανήκει στην κατηγορία των μελιών από μελιτώματα, προέρχεται δηλαδή από το χυμό που προσλαμβάνουν οι μέλισσες με την μεσολάβηση κάποιων εντόμων που παρασιτούν στα φυτά -στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για το παράσιτο physokermes hemicryphus που βρίσκεται στα έλατα. Το μέλι αυτό ξεχωρίζει για το κεχριμπαρένιο χρώμα του και για το γεγονός ότι δεν κρυσταλλώνει ποτέ, καθώς η περιεκτικότητά του σε σάκχαρα είναι μικρότερη απ' ό,τι σε άλλους τύπους μελιού. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο ωφέλιμο είναι το μέλι που βάζετε κάθε πρωί στο ψωμί, στη φρυγανιά ή στον καφέ σας. Μπορεί να έχει απέραντη γλύκα, αλλά δεν είναι απλώς μια γλυκαντική ύλη όπως η ζάχαρη. Πρόκειται για ένα μοναδικό στο είδος του προϊόν, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, γνωστό από την αρχαιότητα για την ωφέλιμη δράση του στην υγεία του οργανισμού. Σήμερα, νέες επιστημονικές έρευνες έρχονται να πιστοποιήσουν αυτές του τις ιδιότητες.
Αγορά
Ιδιότητες

Στην κατανάλωση μελιού αποδίδεται η μακροβιότητα διάσημων μελισσοκόμων, που κυμαίνεται μεταξύ 80 και 90 ετών[εκκρεμεί παραπομπή]. Τα μέλια με σκούρο χρώμα έχουν τις περισσότερες τονωτικές ιδιότητες, όπως λ.χ. το πευκόμελο, που είναι πλούσιο σε μεταλλικά ιχνοστοιχεία.

Το μέλι σαν τροφή του ανθρώπου είναι ένα από τα πολυτιμότερα, θρεπτικότερα και υγιεινότερα τρόφιμα. Δίνει ενέργεια στους μυς, διαύγεια στο μυαλό, απολυμαίνει και ρυθμίζει το πεπτικό σύστημα. Η τακτική χρήση του δίνει σφρίγος στον οργανισμό και συντελεί στην παράταση της ζωής. Ο Ιπποκράτης και όλοι οι γιατροί της αρχαιότητας το συνιστούσαν σαν φάρμακο σε πολλές περιπτώσεις. Και σήμερα αναγνωρίζεται η θεραπευτική του αξία στην καθ' έξιν δυσκοιλιότητα, στις καρδιοπάθειες, αναιμία, αδενοπάθεια και στις περιπτώσεις κατάπτωσης και αδυναμίας του οργανισμού.

Η άποψη αυτή είναι διαδεδομένη σε ολόκληρο τον κόσμο και το σπουδαιότερο είναι τεκμηριωμένη και από επιστήμονες. Έτσι σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί η δράση του μελιού ως τροφή και φάρμακο σε διάφορες κλινικές περιπτώσεις ο Duisberg (1967) διέκρινε τις παρακάτω περιπτώσεις. Το μέλι δρα κατά της κοπώσεως και αυτό πετυχαίνεται με αποθήκευση της φρουκτόζης που περιέχει στο συκώτι ως γλυκογόνο. Εκεί μετατρέπεται σε γλυκόζη, αυξάνοντας έτσι την περιεκτικότητα της στο αίμα. Ευκολύνει την αφομοίωση του ασβεστίου, δραστηριοποιεί την οστεοποίηση. Γιατρεύει ή ανακουφίζει τις εσωτερικές διαταραχές, τα έλκη του στομάχου, την αϋπνία, τους πονόλαιμους, μερικές καρδιακές παθήσεις και γενικά έχει ευεργετική επίδραση και στην καρδιά, αυξάνει τις αιμογλοβίνες του αίματος και τη μυϊκή δύναμη, κ.α.

Σε εξωτερική χρήση θεραπεύει τα εγκαύματα, τις πληγές και τις ρινοφαρυγγικές παθήσεις χάρη στην ινχιδίνη (inhidine) που του προσδίδει βακτηριοστατικές ιδιότητες.[εκκρεμεί παραπομπή] Το μέλι, λοιπόν, είναι το βασικό προϊόν στην μελισσοκομία αλλά και ένας πολύτιμος σύμμαχος του ανθρώπινου οργανισμού.

Πώς μας ωφελεί
• Μας εφοδιάζει με ενέργεια, καθώς αποτελεί πηγή απλών και σύνθετων υδατανθράκων.
• Το αντιοξειδωτικό του περιεχόμενο έχει ιδιαίτερα ευεργετική δράση στον οργανισμό μας. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι ορισμένα από τα αντιοξειδωτικά συστατικά του (όπως το καφεϊκό οξύ, το μέθυλ-καφεϊκό οξύ, το φαινυλέθυλ-καφεϊκό οξύ και το φαινυλδιμέθυλ-καφεϊκό οξύ) έχουν σημαντική αντικαρκινική δράση. Ειδικότερα, επιστημονική μελέτη έδειξε ότι η χορήγηση αυτών των αντιοξειδωτικών σε πειραματόζωα ανέστειλε των πολλαπλασιασμό νεοπλασματικών κυττάρων του εντέρου.

• Με τη μορφή καταπλάσματος, έχει θετική επίδραση σε ασθενείς με χρόνιες πληγές και έλκη. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι περιέχει απλά σάκχαρα, τα οποία απορροφούν υγρά από την πληγή, αναστέλλοντας έτσι την ανάπτυξη μικροβίων, τα οποία χρειάζονται υγρασία για να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν. Παράλληλα, το μέλι περιέχει το ένζυμο οξειδάση της γλυκόζης, το οποίο προάγει την παραγωγή υπεροξειδίου του υδρογόνου, μιας ουσίας με ήπιες αντισηπτικές ιδιότητες. Την αντιβακτηριδιακή του δράση την οφείλει σε μεγάλο βαθμό στο αντιοξειδωτικό πινοσεμπρίνη, που βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στο μέλι.
• Συντελεί στην καλή λειτουργία του εντέρου. Το μέλι θεωρείται ένα από τα καλύτερα φυσικά, ελαφρά καθαρτικά. Η φρουκτόζη που περιέχει απορροφάται δυσκολότερα και σε συνδυασμό με τη χολίνη διεγείρει τα έντερα και προλαμβάνει τη δυσκοιλιότητα.
• Θεωρείται καταπραϋντικό και χαλαρωτικό. Σύμφωνα με τους ειδικούς, μία κουταλιά μέλι σε χλιαρό γάλα διευκολύνει τον ύπνο.
• Το υψηλό ποσοστό φρουκτόζης, σε συνδυασμό με τα ένζυμα που περιέχει το μέλι, βοηθά όσους βρίσκονται σε κατάσταση μέθης να συνέλθουν πιο γρήγορα. Γι’ αυτό το σκοπό, διαλύστε 2 κουταλιές μέλι σε λίγο χυμό λεμονιού.
• Το μέλι περιέχει 17% νερό, γι’ αυτό έχει και ενυδατική δράση.

Ένα νέο αντιβιοτικό;
Σε εξέλιξη βρίσκεται μια διεθνής μελέτη για τη σύγκριση του μελιού με υπάρχοντα αντιβακτηριακά φάρμακα. Η επικεφαλής της έρευνας, δρ. Arne Simon, της Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου της Βόννης στη Γερμανία, έχει ήδη χρησιμοποιήσει μέλι σε ασθενείς, οι οποίοι δεν αντιδρούσαν σε θεραπευτική αγωγή. Oρισμένοι από αυτούς άρχισαν κιόλας να αντιδρούν θετικά. Oι ασθενείς ήταν συχνά παιδιά, των οποίων το ανοσοποιητικό σύστημα είχε εξασθενήσει εξαιτίας χημειοθεραπείας, η οποία άφησε πληγές που ήταν ευάλωτες σε μολύνσεις. Στο 1/3 αυτών των παιδιών χορηγήθηκαν αντιβιοτικά, ενώ συγχρόνως οι πληγές τους καλύφθηκαν με μέλι. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα ενός παιδιού του οποίου οι πληγές είχαν μολυνθεί από τη θανατηφόρο ποικιλία του χρυσίζοντος σταφυλόκοκκου, ο οποίος είναι ανθεκτικός σε ισχυρά αντιβιοτικά. Ενώ ο οργανισμός του παιδιού δεν μπόρεσε να αντιδράσει στα φάρμακα, απαλλάχτηκε τελικά από αυτό τον ανθεκτικό μικροοργανισμό 48 ώρες μετά τη λήψη θεραπευτικής αγωγής με μέλι.

Τι περιέχει ένα βαζάκι μέλι
Το μέλι παρέχει στον οργανισμό μας ένα πλήθος θρεπτικών ουσιών. Είναι ένα μείγμα σακχάρων και άλλων συστατικών. Όσον αφορά τους υδατάνθρακες, το μέλι αποτελείται κυρίως από φρουκτόζη (περίπου 38,5%) και γλυκόζη (περίπου 31%) και περιέχει σε μικρότερα ποσοστά μαλτόζη, σουκρόζη και γαλακτόζη. Η περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνες είναι μικρή και σε λίπος μηδαμινή.

Περιέχει:
• Πληθώρα αμινοξέων, όπως προλίνη, φαινυλαλανίνη, τυροσίνη, βαλίνη κλπ.
• Πληθώρα αντιοξειδωτικών ουσιών (βιταμίνη C, χρυσίνη, καταλάση κλπ.).
• Μικρές, αλλά ποικίλες ποσότητες ιχνοστοιχείων και βιταμινών, όπως βιταμίνη C, βιταμίνη B6, ριβοφλαβίνη, παντοθενικό οξύ, ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, νάτριο, κάλιο, σίδηρο, ψευδάργυρο κλπ.

Μια από τις τροφές που συγκεντρώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κυρίως λόγω της ικανότητας της να αντικαθιστά τη ζάχαρη είναι το μέλι. Είναι γνωστό ότι η ζάχαρη αποφεύγεται από αυτούς που εντάσσονται σε κάποιο πρόγραμμα αδυνατίσματος, καθώς & από τους διαβητικούς. Το μέλι είναι μια φυσική γλυκαντική τροφή που θα μπορούσε να υποκαθιστά την ζάχαρη, με λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις. Ποια είναι όμως η αλήθεια;

Έχει το μέλι μεγαλύτερη θρεπτική αξία από την ζάχαρη; Παλιότερα πιστεύονταν πως το μέλι έχει αντισηπτικές & φαρμακευτικές ιδιότητες. Σε περίπτωση που βρεθούν μικρόβια μέσα σ' αυτό εξαφανίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα καθώς αφυδατώνονται εξαιτίας της μεγάλης απορροφητικότητας ικανότητας του μελιού. Την ιδιότητα αυτή γνώριζαν οι Αρχαίοι Έλληνες που το χρησιμοποιούσαν για να ταριχεύουν τους νεκρούς τους. Αναφέρεται δε πως η σωρός του Μεγάλου Αλέξανδρου ταριχεύτηκε με αυτό τον τρόπο. Η τελική σύσταση του ώριμου πλέον μελιού που απολαμβάνουμε εμείς διαφέρει τόσο από το λουλούδι που μάζεψε η μέλισσα το νέκταρ ( θυμαριού, πεύκου, ελάτου ), όσο & από τον τρόπο που αποχωρίζεται από την κερήθρα ( με φυγοκέντρηση, με πίεση κ.α. ). Μια τυπική όμως ανάλυση δίνει : γλυκόζη 34%, φρουκτόζη 41%, σουκρόζη 2.4%, & νερό 18.3%. Γενικά πιστεύετε πως είναι γλυκύτερο από την ζάχαρη, όμως η γλυκύτητα είναι κάτι υποκειμενικό & κυμαίνεται από 57 - 122% αυτής της ζάχαρης. Επίσης το μέλι είναι γνωστό για τις αντισηπτικές του ιδιότητες. Η μεγάλη περιεκτικότητα του μελιού σε σάκχαρο έχει σαν αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να αναπτυχθούν μέσα σε αυτό διάφοροι μικροοργανισμοί. Όμως οι χαμηλές θερμοκρασίες παρασκευής του μελιού δεν είναι αρκετές για να καταστρέψουν πλήρως το μικρόβιο Clostridium botulinum. Αυτοί οι μικροοργανισμοί είναι επικίνδυνοι γιατί δημιουργούν θανατηφόρες τοξίνες, ένα φαινόμενο που δεν εκδηλώνεται στο υψηλής συγκέντρωσης σακχάρου μέλι. Όμως οι συνθήκες του γαστρεντερικού σωλήνα των νεογνών μπορεί να ευνοεί τη δημιουργία τοξινών, γι' αυτό συνίσταται να μην δίνεται μέλι σε μωρά μικρότερα του νέου έτους.

Ορισμός
Το μέλι είναι ένα αρωματικό, ιξώδες, γλυκό υλικό που προέρχεται από το νέκταρ των φυτών, το οποίο μαζεύουν οι μέλισσες και το μεταβάλλουν για την τροφή τους σε ένα πυκνότερο υγρό και τελικά το αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους.

• Συστατικά
- Οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ από τα λουλούδια ή φυσικούς χυμούς και το αποθέτουν στην κυψέλη τους. Εκεί χάνει υγρασία και φτάνει στη συνηθισμένη υγρασία του μελιού, από 14-18%. Το μέλι περιέχει κατά 77-78% σάκχαρα (κυρίως φρουκτόζη και γλυκόζη) και λόγω της σχετικά χαμηλής του υγρασίας, δεν ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Είναι όξινης αντίδρασης, ρευστό στην αρχική μορφή του, αλλά μεταβάλλεται σε κρυσταλλικό όταν μείνει πολύ καιρό. Αποτελείται κυρίως από δύο απλά σάκχαρα, την δεξτρόζη και την λεβουλόζη, με παρουσία κατά περιπτώσεις πιο σύνθετων υδατανθράκων, με επικρατέστερη συνήθως την λεβουλόζη και περιέχει πάντοτε μεταλλικές ουσίες, φυτικά χρωστικά υλικά, μερικά ένζυμα και κόκκους γύρεως.

• Μέλι για το βήχα αντί για σιρόπι;
- O Ιπποκράτης συνιστούσε διάλυμα μελιού για το δυνατό βήχα και τον ερεθισμό του φάρυγγα και του λάρυγγα. Πολύ αργότερα, την ίδια μέθοδο ακολουθούσαν και οι γιαγιάδες μας. Φαίνεται, λοιπόν, πως είχαν δίκιο, καθώς σήμερα πια τα επιστημονικά ευρήματα συνηγορούν σε αυτό. Σε μια ενδιαφέρουσα πρόσφατη έρευνα, γιατροί από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας μελέτησαν την αντιβηχική δράση του μελιού σε παιδιά και εφήβους ηλικίας από 2-18 ετών και παρατήρησαν ότι μια μικρή δόση μελιού πριν από τον ύπνο προσέφερε μεγαλύτερη ανακούφιση στα παιδιά από το νυχτερινό βήχα σε σύγκριση με τη δεξτρομεθορφάνη, μια ουσία κατασταλτική του βήχα που περιέχεται σε πολλά αντιβηχικά φαρμακευτικά σκευάσματα.

• Μέλι ή ζάχαρη
- Αντίθετα με την γνώμη πολλών δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα διατροφικό πλεονέκτημα στην επιλογή του μελιού. Εξαιτίας της συμπυκνωμένης του μορφής είναι ουσιαστικά μεγαλύτερης περιεκτικότητας σε σουκρόζη από ότι η επιτραπέζια ζάχαρη. Έτσι μια κουταλιά μέλι περιέχει 65 θερμίδες, ενώ μια κουταλιά ζάχαρη 46. Είναι λοιπόν φανερό ότι σε ένα υπέρβαρο άτομο που δεν αντιλαμβάνεται την γλυκύτητα του μελιού ( δηλ. χρησιμοποιεί τόση ποσότητα μελιού όση & ζάχαρης για να πετύχει το ίδιο γλυκαντικό αποτέλεσμα ) η κατανάλωση του στο καθημερινό διαιτολόγιο αυξάνει τις ολικές προσλαμβανόμενες θερμίδες. Επίσης αν & το μέλι περιλαμβάνει κάποια ποσότητα βιταμινών & ιχνοστοιχείων, η περιεκτικότητά του είναι τόσο μικρή που δεν συνυπολογίζονται στις ημερήσιες προσλήψεις. Η αντιπαράθεση με την ζάχαρη δεν σταματά όμως εδώ. Ένα εξίσου αμφιλεγόμενο ζήτημα που διχάζει το χώρο της διατροφής είναι αν μπορεί ένας διαβητικός να χρησιμοποιεί συχνότερα το μέλι. Γνωρίζουμε πως το κύριο χαρακτηριστικό του μελιού είναι η μεγάλη περιεκτικότητα σε φρουκτόζη. Η φρουκτόζη μεταβολίζεται & περνά στα κύτταρα με μια διαδικασία που δεν είναι απαραίτητη η ινσουλίνη. Εύλογα οδηγείται κάποιος στο συμπέρασμα πως αποτελεί ιδανική γλυκαντική ουσία για τους διαβητικούς. Όμως για την τελική μας σύσταση θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε & την περιεκτικότητά της σε γλυκόζη. Έτσι η αυξημένη συγκέντρωση του μελιού σε γλυκόζη το καθιστά ελεγχόμενο τρόφιμο για τους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη. Επίσης επειδή η σουκρόζη υδρολύεται πολύ γρήγορα σε γλυκόζη & φρουκτόζη στο λεπτό έντερο, υπάρχει μικρή διαφορά στο χρόνο απορρόφησης μεταξύ μελιού & ζάχαρης.

• Συμπεράσματα
- Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε πως το μέλι δεν αποτελεί ανώτερο τρόφιμο όσον αφορά την διατροφική του αξία από την ζάχαρη. Συνεπώς δεν κρίνεται σκόπιμο να προτείνεται σε άτομα που ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα απώλειας βάρους. Το πόσο φυσική & υγιεινή είναι η διατροφή μας δεν χαρακτηρίζεται από το αν τρώμε μέλι αντί για ζάχαρη, όπως πολλοί ειδήμονες του χώρου διατείνονται. Οι βελτιώσεις στις διαιτητικές μας συνήθειες έχουν ρίζες πολύ πιο βαθιές & η απόδοση σε τρόφιμα υπερβολικών & καμιά φορά ανυπόστατων ιδιοτήτων σίγουρα δεν οδηγεί προς την κατεύθυνση αυτή. Το μέλι είναι μια πολύ καλή γλυκαντική τροφή, όμως είναι άδικο να το μυθοποιούμε αποδίδοντας του μη ρεαλιστικά πλεονεκτήματα. Μια κουταλιά της σούπας μέλι περιέχει 0,1 mg σιδήρου, αλλά ένας ενήλικας θα χρειαστεί 150 κουταλιές της σούπας μέλι την ημέρα δηλαδή 9600 θερμίδες ώστε να προσλάβει 15 mg σιδήρου, τα οποία αποτελούν την ημερήσια ανάγκη του για σίδηρο. Επιπλέον, το μέλι περιέχει ίχνη από λιποειδικής φύσεως ουσίες οι οποίες αναστέλλουν τον παράγοντα ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων( PAF), ο οποίος αποτελεί φλεγμονώδη παράγοντα που εμπλέκεται στην διαδικασία οξείδωσης της LDL με αποτέλεσμα την καταστροφή του ενδοθηλίου και τον σχηματισμό της αθηρωματικής πλάκας.